विश्व नदी दिवस:

विश्व नदी दिवस दरवर्षी सप्टेंबर महिन्याच्या चौथ्या रविवारी साजरा केला जातो.  

विश्व नदी दिवस (World Rivers Day) हा दिवस नद्या आणि जलस्रोतांचे महत्व समजून घेण्यासाठी साजरा केला जातो. हा दिवस प्रत्येक व्यक्तीला पर्यावरणाविषयी जागरूक करून पाण्याच्या स्त्रोतांचे संवर्धन करण्यास प्रेरणा देतो. या दिवसाच्या निमित्ताने नद्यांच्या समस्यांवर चर्चा होते, ज्या नद्या आपल्या जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग आहेत.

विश्व नदी दिवसा चा इतिहास :-

मार्क एंजेलो यांनी विश्व नदी दिवस सुरू केला. ते कॅनडाचे निवासी आणि नद्यांचे संवर्धन करणार्‍या संस्था आणि उपक्रमांशी निगडित होते. त्यांनी आपल्या स्थानिक नद्यांची स्थिती पाहून त्यांचे संवर्धन करण्यासाठी आवाज उठवला. नंतर त्यांच्या या संकल्पनेने जागतिक स्वरूप घेतले, आणि 2005 मध्ये संयुक्त राष्ट्रांनी या दिवसाला मान्यता दिली.

विश्व नदी दिवसा चे उद्दिष्ट :-

नद्यांचे महत्व :- नद्या हे जीवनाचे मुख्य स्रोत आहेत. त्या पाण्याचा पुरवठा करतात, शेतीला जीवनदायिनी ठरतात, आणि जैवविविधतेसाठी आवश्यक आहेत. या दिवशी लोकांना नद्यांच्या महत्वाबद्दल माहिती दिली जाते.

पर्यावरणीय संवर्धन :- नद्यांमधील प्रदूषण आणि जलस्त्रोतांच्या समस्यांवर चर्चा करण्यासाठी हा दिवस महत्त्वपूर्ण ठरतो. जलप्रदूषण, जलवायू बदल आणि औद्योगिक कचरा या सर्वांचा नद्यांवर विपरित परिणाम होत आहे.

जागरूकता निर्माण करणे :- विश्व नदी दिवस हा दिवस लोकांमध्ये जलस्रोतांचे संवर्धन करण्यासंबंधी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आहे. नद्यांचे प्रदूषण रोखण्यासाठी विविध शाळा, महाविद्यालये, एनजीओ आणि पर्यावरणीय संघटना विविध उपक्रम राबवतात.

विश्व नदी दिवस साजरा कसा करावा :-

नदी स्वच्छता मोहिमा :- अनेक ठिकाणी नद्या प्रदूषित होत आहेत. नदीकिनारी कचरा साचला आहे. त्यामुळे, नदीच्या किनाऱ्यावर स्वच्छता मोहिमा राबवून कचरा साफ करण्यासाठी स्थानिक लोक सहभागी होतात. नदीतील प्लास्टिक, औद्योगिक कचरा, आणि इतर प्रदूषणकारी वस्तू काढून टाकण्यासाठी स्वयंसेवक काम करतात.

जैवविविधतेचे संरक्षण :- नद्यांच्या परिसरात जैवविविधतेचे संवर्धन करण्यासाठी वने आणि वन्यजीवांसाठी जागरूकता उपक्रम राबवले जातात. नद्यांच्या किनाऱ्यावर वृक्षारोपण आणि हरित पट्टी तयार करून त्या परिसराचे संवर्धन केले जाते.

शैक्षणिक उपक्रम :- नद्यांचे पर्यावरणीय, आर्थिक आणि सांस्कृतिक महत्व शिकवण्यासाठी विविध कार्यशाळा, चर्चासत्रे आणि शैक्षणिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. पर्यावरण विज्ञानाचे तज्ञ, शिक्षक, आणि विद्यार्थ्यांना नद्यांचे संवर्धन करण्यासंबंधी माहिती दिली जाते.

पर्यावरणीय संघटनांशी सहभाग :- विविध पर्यावरणीय संघटना नद्यांच्या संरक्षणासाठी मोहिमा चालवतात. या संघटनांमध्ये सहभागी होऊन, नदी संवर्धनाच्या प्रयत्नांमध्ये सक्रिय सहभाग घेता येतो.

भारत आणि नद्यांचे संरक्षण :- भारतामध्ये अनेक महत्त्वाच्या नद्या आहेत ज्या सांस्कृतिक आणि आर्थिक दृष्ट्या महत्त्वाच्या आहेत. यातील काही प्रमुख नद्यांचे संवर्धन करण्यासाठी राबवले जाणारे प्रकल्प:

नमामि गंगे :- गंगा नदीचे महत्त्व लक्षात घेऊन, तिचे प्रदूषण कमी करण्यासाठी आणि तिचे पाणी स्वच्छ ठेवण्यासाठी भारत सरकारने "नमामि गंगे" योजना सुरू केली आहे. या योजनेंतर्गत औद्योगिक कचऱ्याचे निवारण, शौचालयांची निर्मिती, आणि गंगा नदीच्या काठावरील शहरांचे विकासकार्य हाती घेतले आहे.

यमुना नदी संवर्धन :- यमुना नदीचे प्रदूषण कमी करण्यासाठी विविध प्रकल्प राबवले जातात. यामध्ये जलशुद्धीकरण प्रकल्प आणि वृक्षारोपणाच्या माध्यमातून नद्यांचे संवर्धन केले जाते.

नर्मदा नदी पुनरुज्जीवन :- नर्मदा नदीचे जलस्रोत वाढवण्यासाठी वृक्षारोपण, जलसंधारण, आणि शुद्धीकरण उपक्रम राबवले जातात. नर्मदा परिक्रमा ही धार्मिक आणि सांस्कृतिक यात्रा आहे, ज्यामुळे नर्मदा नदीचे सांस्कृतिक महत्त्व वाढले आहे.

नदी संवर्धनाचे फायदे :-

जैवविविधतेचा विकास :- नद्यांचे संरक्षण केल्याने त्याच परिसरात जैवविविधता वाढते. पाण्यातील जीवसृष्टी तसेच किनारपट्टीवरील प्राणिसृष्टीसाठी अनुकूल परिस्थिती तयार होते.

स्वच्छ आणि सुरक्षित पाण्याचा पुरवठा :- नद्यांचे स्वच्छ पाणी मिळवले जाते. पिण्याचे पाणी, शेतीसाठी आवश्यक पाणी, आणि जलविद्युत निर्मितीसाठी उपयुक्त पाणी स्वच्छ असणे आवश्यक आहे.

पुराच्या समस्येचे निवारण :- नद्यांची नैसर्गिक वहन प्रक्रिया सुरळीत राहिल्याने पुराच्या समस्यांवर नियंत्रण ठेवता येते.

नद्यांच्या संवर्धनासाठी प्रत्येकाचा सहभाग :- 

संपूर्ण समाजाचा सहभाग आवश्यक :- नद्यांचे संरक्षण करण्यासाठी स्थानिक लोक, शाळा, कॉलेज, सरकारी आणि खाजगी संस्था, तसेच स्वयंसेवी संस्थांनी पुढाकार घेतला पाहिजे.

पाण्याचे संवर्धन :- आपल्या दैनंदिन जीवनात पाण्याचा अपव्यय टाळणे आवश्यक आहे. जलवापराच्या सवयींमध्ये सुधारणा करून पाण्याचा अपव्यय कमी केला जाऊ शकतो.

प्लास्टिकचा वापर कमी करणे :- नदीच्या किनाऱ्यावर प्लास्टिकचा कचरा फेकणे बंद केले पाहिजे. प्लास्टिक पर्यावरणाला हानी पोहचवते आणि जलस्रोतांमध्ये प्रदूषण निर्माण करते.

नदी संवर्धनाच्या दिशेने पुढे जाणे :- वर्ल्ड रिव्हर्स डे आपल्याला आठवण करून देतो की नद्यांचे संरक्षण ही एक सामाजिक जबाबदारी आहे. नद्या हे केवळ पाण्याचे स्रोत नसून, त्या आपल्या जीवनशैलीशी निगडित आहेत. नद्या स्वच्छ, प्रदूषणमुक्त ठेवणे हे आपल्या पुढील पिढ्यांसाठी आवश्यक आहे. प्रत्येकाने आपल्या पातळीवर प्रयत्न करून नद्यांच्या संवर्धनात मोलाचे योगदान द्यावे.

नदीचं रक्षण, पर्यावरणाचं संरक्षण...!!!