Importance Of Books: मुलांच्या जगात पुस्तकांचे महत्त्व ! वाचनाने मुलांच्या प्रगतीला मिळते गति !!

 

Importance Of Books:

लहान वयात मुलं जे काही पाहतात, अनुभवतात, त्याचा त्यांच्या सवयींवर आणि व्यक्तिमत्त्वावर मोठा प्रभाव पडतो. अगदी सहा-सात महिन्यांच्या बाळालाही पुस्तकातील चित्रं दाखवून कथा सांगितली, तर ती त्यांना खूप आवडते. या वयातच जर मुलांना पुस्तकांचं महत्त्व (pustakache mahatva) समजलं, तर त्याचा फायदा त्यांना संपूर्ण आयुष्यभर होतो.

आजच्या डिजीटल युगात कोणतीही माहिती एका क्लिकवर सहज उपलब्ध होते, त्यामुळे अनेकदा प्रश्न पडतो की पुस्तकं वाचून काय मिळणार? पण पुस्तकं केवळ माहिती देत नाहीत, तर त्यातून ज्ञान आणि अनुभवही मिळतो. वाचन करणारी व्यक्ती अधिक समृद्ध अनुभव प्राप्त करते. लहानपणापासूनच वाचनाची सवय मुलांना लागली, तर त्यांच्या कल्पनाशक्तीचा विकास होतो, त्यांची संवाद कौशल्यं सुधारतात, तसेच विविध विषयांची माहिती मिळते.

मुलांसोबत वेळ घालवण्यासाठी आणि त्यांना शिकवण्यासाठी पुस्तकं वाचणं हा एक उत्तम मार्ग आहे. यामुळे पुस्तकांचं महत्त्व फक्त मुलांपुरतं मर्यादित राहत नाही, तर अगदी बाळांपासून ते वृद्धांपर्यंत सर्वांच्याच जीवनात पुस्तकांचं खास स्थान असतं.

अनेक पालकांची तक्रार असते की लहान मुलं पुस्तकं फाडून टाकतात, परंतु यामागचं कारण मुलांना पुस्तकांची योग्य ओळख नसणं असतं. लहान वयातच जर मुलांना पुस्तकांचं महत्त्व समजावून दिलं, त्यांना पुस्तकांशी जोडून ठेवलं, तर हे पुस्तकं फाडण्याचं प्रमाण नक्कीच कमी होऊ शकतं. याचसोबत, अनेक मुलांना संवाद साधण्याची कला शिकवावी लागते. यामागं विभक्त कुटुंबं, एकुलतं एक मुलं, मोबाइल किंवा गॅझेट्सचा अतिरेकी वापर आणि शब्दसंपत्तीची कमी यासारखी विविध कारणं असू शकतात.

पण जी मुलं लहानपणापासूनच पुस्तकं हाताळतात आणि वाचतात, त्यांची भाषा अधिक विकसित होते. पुस्तक वाचन म्हणजे एका प्रकारे संवादाचं माध्यमच आहे. त्यामुळे वाचनाच्या सवयीमुळे मुलांमध्ये संवाद कौशल्य लहान वयापासून विकसित होतं. आजच्या स्पर्धात्मक युगात संवाद साधण्याची क्षमता म्हणजे तुमची खासियत  ठरते. लहानपणी पुस्तकांमधील विविध शब्द आणि वाक्यरचना ऐकल्यामुळे मुलं सहजपणे या शब्दांचा वापर करायला शिकतात.

लहान मुलांसाठी मराठी मॅगझीन (Marathi Magazine), गोष्टींची पुस्तकं, किंवा लहान कार्डबोर्डची चित्रमय पुस्तकं उपलब्ध असतात, ज्याच्या मदतीने मुलांना वाचनाची गोडी सहज लावता येते. अशा पुस्तकांमुळे मुलं शब्दांशी आणि जगाशी अधिक चांगल्या प्रकारे जोडली जातात.

लहान वयात मुलांना जर गोष्टी व्हिडिओ रूपात दाखवल्या, तर तेच दृश्य त्यांच्या मेंदूत स्थिरावतं, ज्यामुळे मुलं स्वतःहून विचार करत नाहीत. कारण त्यांची सर्जनशीलता आणि कल्पनाशक्ती तितक्या प्रमाणात वापरली जात नाही. पण, जेव्हा मुलं गोष्टी ऐकतात, तेव्हा त्यांच्या कानावर शब्द पडतात आणि त्यांचे विचार अधिक सक्रिय होतात. त्यामुळे मुलं स्वतःच्या कल्पनांच्या विश्वात रमतात आणि त्यातून त्यांना नवीन कल्पना सुचतात. हेच विचार त्यांना स्वतःचे खेळ तयार करून खेळण्यास प्रवृत्त करतात.

जेव्हा मुलं मोबाइल किंवा टीव्ही पाहतात, तेव्हा त्यांचे डोळे ताणले जातात आणि ते एकाच जागी स्थिर राहतात. याचे परिणाम त्यांच्या आरोग्यावर होऊ शकतात, जसे की डोळ्यांवर ताण येणं आणि शारीरिक हालचालींची कमी होणं. याउलट, पुस्तक वाचन हे एक उत्तम मनोरंजन साधन आहे. जर मुलांना पुस्तक वाचनाची आवड लागली, तर त्यांना बोअर झाल्यावरही पुस्तकं वाचून वेळ घालवणं हा एक चांगला पर्याय ठरतो.

पुस्तक वाचनामुळे मुलांच्या बुद्धीला खाद्य मिळतं आणि ते अधिक वेगळ्या पद्धतीने विचार करायला शिकतात. वाचनामुळे त्यांना मानसिक शांती मिळते, आणि विशेषतः रात्री झोपायच्या आधी वाचन केल्यास त्यांना शांत आणि गाढ झोप लागते.

मुलं पाहून आणि ऐकून अनेक गोष्टी शिकत असतात, आणि पुस्तक वाचन हे त्यांच्यासाठी महत्त्वाचं साधन ठरतं. पुस्तकं वाचताना मुलांना विविध विषयांची ओळख होते, आणि त्यातूनच ते नवीन आणि चांगली मूल्य सहज आत्मसात करू शकतात. गोष्ट सांगताना थेट बोध सांगितला नसलाच तरी, त्या गोष्टीतल्या पात्रांच्या वर्तन आणि संवादातून मुलांवर सकारात्मक संस्कार होतात. त्यामुळे मुलं विचार करायला शिकतात आणि त्यांची सर्जनशीलता वाढते.पुस्तक वाचनाच्या सवयीमुळे मुलांचं वाचन कौशल्य लवकर विकसित होतं, ज्याचा फायदा त्यांना शैक्षणिक प्रगतीत होतो. वाचनामुळे मुलांची शब्दसंपदा वाढते, आकलन क्षमता चांगली होते, आणि यामुळे ते अधिक चांगल्या प्रकारे शिकू लागतात. याचसोबत, वाचनामुळे मुलांचं लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता वाढते, जी अभ्यासाच्या वेळी फार उपयुक्त ठरते.

ज्या मुलांना आधीपासूनच वाचनाची आवड असते, त्यांना अभ्यासाची पुस्तकंही आवडीने वाचायला लागतात. अशा मुलांना केवळ अभ्यासातच नव्हे, तर जीवनातील इतर क्षेत्रांमध्येही अधिक प्रगती करण्यासाठी वाचनाची सवय उपयोगी ठरते.पुस्तक वाचनाच्या सवयीमुळे मुलांमध्ये जगाकडे पाहण्याचा एक वेगळा दृष्टिकोन तयार होतो. वाचनातून मुलं संकटांचा सामना कसा करावा, संयमाने कसं वागावं, आणि कठीण परिस्थितीत योग्य मार्ग कसा शोधावा हे लहानपणापासून शिकतात. यामुळे मुलं नकारात्मक विचारांपासून दूर राहतात आणि डिप्रेशनसारख्या मानसिक समस्यांपासूनही सुरक्षित राहू शकतात. पुस्तकं मुलांची खास मित्र बनतात, ज्यामुळे मुलं कधीच एकाकी वाटत नाहीत; त्यांना नेहमीच ज्ञानाचा आणि विचारांचा सोबती मिळतो.

मुलांच्या वयानुसार पुस्तकांची निवड करणंही तितकंच महत्त्वाचं आहे. सहा महिने ते तीन वर्षांपर्यंतच्या लहान मुलांसाठी मोठ्या रंगीत चित्रांची आणि साध्या गोष्टी असलेली पुस्तकं अधिक आकर्षक असतात. लहान आकाराची पुस्तकं त्यांच्या हातात मावतात, ज्यामुळे ती सहजपणे हाताळता येतात. याचवयात मुलांना अंक, अक्षरं, आकार, रंग, प्राणी, पक्षी यांचा मनोरंजक पद्धतीने परिचय करून दिल्यास त्यांचा बौद्धिक विकास चांगला होतो. गोष्टीच्या पुस्तकांमध्ये कमी टेक्स्ट आणि जास्त चित्र असणारी पुस्तकं लहान मुलांना विशेष आवडतात, आणि पौराणिक कथांचा समावेश केल्यास त्यांची रुची वाढते.मोठ्या मुलांसाठी फिक्शन, चरित्र, प्रवास वर्णन, वैज्ञानिक आणि ऐतिहासिक पुस्तकांचा परिचय करून देता येतो. या पुस्तकांमधून मुलं आपापल्या आवडीनुसार वाचनाची दिशा ठरवू शकतात. मुलांच्या मानसिक आणि बौद्धिक वाढीसाठी पुस्तकांचं महत्त्व (pustakache mahatva) अत्यंत मोलाचं आहे, आणि त्यातूनच त्यांची सर्वांगीण प्रगती शक्य होते.

पालकांना प्रत्येक गोष्टीचा प्रत्यक्ष अनुभव मुलांना देता येत नाही, परंतु पुस्तकांच्या माध्यमातून हे अनुभव सहज मिळू शकतात. पुस्तकं मुलांच्या ज्ञानात भर घालतात आणि त्यांना विविध संस्कृतींची ओळख करून देतात. अशाप्रकारे, मुलांचं व्यक्तिमत्त्व घडत असताना त्यांचा दृष्टिकोन व्यापक होतो, जो त्यांच्या सर्वांगीण विकासाला मदत करतो.एखादी चांगली सवय अचानक लागत नाही; ती विकसित करण्यासाठी वेळ आणि प्रयत्न आवश्यक असतात. मुलांना वाचनाची सवय लावण्यासाठी पालकांनी मेहनत घेणं गरजेचं आहे. लहान वयापासूनच मुलांना झोपण्याआधी पुस्तकं वाचून दाखवणं हा एक उत्तम मार्ग ठरतो. याशिवाय, अॅक्टिव्हिटी बुक्ससारखी साधनं वापरून मुलांचा पुस्तकांशी संवाद साधला जाऊ शकतो. बाहेर जाताना अशा छोट्या पुस्तकांची सोबत असू शकते, ज्यामुळे मुलांना सतत वाचनाची प्रेरणा मिळते.

लहान मुलांना एखादी गोष्ट खूप आवडली की, ती वारंवार ऐकायची असते. पालकांसाठी तीच गोष्ट वारंवार वाचून दाखवणं कधी कधी कंटाळवाणं होऊ शकतं, परंतु संयमाने त्यांची आवड जोपासणं आवश्यक आहे. मुलांच्या भावनांचा या गोष्टींशी जवळचा संबंध असतो. अशावेळी पालकांनी मुलांना इतर गोष्टींशीही हळूहळू ओळख करून द्यायला हवी.मुलांच्या बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक, आणि शैक्षणिक विकासासाठी पुस्तक वाचन अत्यंत प्रभावी साधन ठरू शकतं. त्यामुळे मुलांना घडवण्यासाठी आणि त्यांचं व्यक्तिमत्त्व विकसित करण्यासाठी पालकांनी पुस्तक वाचनाचा मार्ग निवडणं हा एक अत्यंत उपयुक्त आणि प्रभावी उपाय आहे.